Van’ın Tuşba ilçesi Alaköy Mahallesi’ndeki Garibin Zirve’de haziranda kaçak hafriyat yapan bir küme, Urartulara ilişkin 2 bin 700 yıllık yapıyı ortaya çıkardı. Van Müzesi’ne gelen ihbar üzerine bölge, birinci etapta jandarma grupları tarafından muhafazaya alındı.
Kültür ve Turizm Vilayet Müdürü Erol Uslu, Van Müze Müdürü Fatih Arap, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Işıklı ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı İstanbul Onarım ve Konservasyon Merkez Bölge Laboratuvarı’ndan 6 kişilik uzman grup, bölgede inceleme başlattı.
Ekipler, çalışmalarda yerin 6-7 metre derinliğinde, farklı uzunluklarda, koridorlarla birbirine bağlanmış, büyük bir yapı kümesiyle karşılaştı. Urartu periyoduna ilişkin olduğu belirlenen yapının duvarlarının bir kısmında ise insan ve hayvan figürleri ile çeşitli bezemeler olduğu görüldü. Bölgede yaklaşık 3 ay kaçak hafriyat yapıldığı ortaya çıktı.
‘Duvar fotoğraflarıyla karşılaştık’
Çalışmalarla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Işıklı, “Kaçak hafriyat sonrası gelip gördüğümüzde güney doruğun yamacından 16 metrelik bir tünel açılmış ve orada, kaçak hafriyatlar sırasında Urartu kültüründe varlığından haberdar olduğumuz lakin arkeolojik olarak elimize geçmeyen bir buluntu kümesiyle karşılaştık. Bunlar duvar fotoğrafları. Biliyorsunuz duvar fotoğrafları çok nazik ve güç korunan buluntu kümesi. Ne yazık ki günümüze kadar âlâ bir biçimde gelmiyor. Birkaç örneği var. Erzincan Altıntepe’de birkaç kesim bulabildik. Bir de Urartu ülkesinin sonları içerisinde kalan Ermenistan’da bir kentte de bu halde duvar fotoğrafları ele geçti. Lakin onların Urartu’dan sonra da olabileceği tartışılıyor. Bu fotoğraflar modüller halinde ele geçti ancak burada kaçak hafriyat sırasında ortaya çıkan fotoğrafları gördüğümüzde çok büyük heyecana kapıldık. Zira hakikaten inanılmaz hoşlukta çok uygun korunmuş, duvarlarda olduğu üzere duran fotoğraflar bizi karşıladı” dedi.
Korunaklı üst yapı oluşturulunca başlanacak
Garibin Zirve’ye 3 kilometre uzaklıktaki Urartuların son kalesi Ayanis’te 35 yıldır hafriyat çalışmaları yürüttüklerini, kalenin Urartu’dan günümüze kalmış ve çok güzel korunmuş kalelerden bir tanesi olduğunu belirten Prof. Dr. Işıklı, mimarisinin de çok ihtişamlı olduğunu aktardı. Birebir ihtişamı duvarlardaki fotoğraflarda göremediklerini lisana getiren Prof. Dr. Işıklı, kelamlarına şöyle devam etti:
“Ama Garibin Zirve büyük bir talih ve çok uygun korunmuş. Buluntu kümesi olan ihtişamlı bir mimarinin bir modülü olan duvar fotoğraflarını görünce, bölgeyi nasıl koruyacağız ve kültür varlığı olarak hem bölge hem dünya hem de ülke kültür turizmine nasıl kazandırabiliriz diye düşündük.”
İstanbul’daki bölge laboratuvarından ortalarında duvar fotoğraf uzmanları, kimyager, restoratörlerin de bulunduğu 6 kişilik uzman bir takım hafriyata katılarak duvar fotoğrafları üzerinde incelemeler yaptı. Tünelin ağzına muhafaza hedefli süreksiz bir yapı inşa ettiklerini belirten Işıklı, orada bir hafriyat yapmadıklarını, korunaklı bir üst yapı oluşturulduktan sonra orada hafriyata başlayacaklarını anlattı.
‘Van’ın Pompei’sini hayata geçirebiliriz’
Mimariyi bulmaya yönelik hafriyatları yürüttüklerini anlatan Prof. Dr. Işıklı, “Biz onun dışında zirvenin kalan kısımlarında nasıl bir yapı kümesiyle karşı karşıyayız? Ne bulacağız burada? Ne çıkacak karşımıza? Onu anlamak için, 16 açmada, mimariyi bulmaya yönelik hafriyatları sürdürdük. O alanı şu an müdafaa altına aldık. Oraya kapsamlı bir proje geliştirdikten sonra yapabileceğiz. Zira orası şayet istediğimiz halde gündeme geçirilirse bu bölgedeki en değerli turizm destinasyonu olacak. Batıda bu formda bir sürü kent var. İtalya’da Pompei, Efes’te yamaç meskenleri, orada biliyorsunuz duvar fotoğrafları çok yeterli korundu. Çok özel bir müdafaa alanlarının içerisinde ve dayanılmaz bir turist çekiyor. Biz de tahminen de doğuda, Van’da bu formda bir tabiat fotoğraflarıyla korunmuş, buranın Pompei’sini, Efes yamaç konutlarını hayata geçirebiliriz. Zira içeride bizi nasıl bir fotoğraf yahut duvar fotoğraflarını beklediğini, nasıl bir mimarın beklediğini bilmiyoruz” diye konuştu.
Kazılara gelecek yıl devam edilecek
Urartu arkeolojisine ilişkin birçok araştırma ve çalışma yürüttüğünü belirten Prof. Dr. Işıklı, bu türlü bir buluntu kümesinin kendisini çok heyecanlandırdığını söyleyerek, şu tabirleri kullandı:
“Beni çok heyecanlandırdı. Bütün arkeoloji topluluğunu, ülkedeki arkeologları çok heyecanlandırdı. Zira bu kadar uygun korunmuşunu daha evvel hiçbir yerde görmemiştik. Muhtemelen daha evvel kaçak hafriyata maruz kalmamış olması diye düşünüyoruz ancak ne yazık ki tekrar bir kaçak hafriyat sonucu gündeme geldi. Doğal kaçak hafriyatta yapılara ve kısmen duvar fotoğraflarına de ziyan verilmiş. Açılır açılmaz restoratörler bozulma sürecinin başladığını söylediler bize. Bozulma süreci gündeme gelince natürel ki ister istemez etkilendi. Hafriyat alanında çok düzgün korunmuş kerpiç mimari ve bu kerpiç mimarinin içerisinde kümeler halinde Urartu’nun kırmızı astarlı seramikleri çıktı. Bunlardan bir küme çanak çömlek ele geçti. Restoratörlerimiz bunların üzerinde çalıştı ve tekrar bütünlediler.”
Ele geçirilen bulguların müzeye teslim edileceği aktarıldı. Van Müze Müdürü Fatih Arap, önümüzdeki yıl kazılara devam edileceğini söyledi.