Derinleşen ekonomik kriz karşısında her yeni güne yeni artırımlarla uyanan Türkiye’de halk ‘yüksek’ gelen faturalarla boğuşuyor. Yalnızca 2020 yıllında yaklaşık 3.7 milyon abonenin elektriği, ödenmeyen borçlardan ötürü kesildi. 2021’de 2,1 milyon hane, yaklaşık 7 milyona yakın kişi, elektrik faturasını ödeyemediği için dayanak aldı. CHP Genel Lider Yardımcısı Ahmet Akın da her 5 aileden birinin faturasını vaktinde ödeyemediğini söyledi. Faturasını ödeyemeyen yurttaşlara dayanak olmak için ise birçok kurum ve kişi farklı kampanyalar yürütülüyor.
İBB başlattı belediyelere yayıldı
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından 6 Mayıs 2020 tarihinde faturalarını ödeyemeyen İstanbulluların faturalarının, hayırseverlerin takviyesiyle anonim olarak ödenmesini sağlayan ‘askıda fatura’ kampanyası başlattı. İBB’nin projesinden sonra, Ankara, İzmir ve Tekirdağ’ın da ortalarında olduğu birçok belediye de emsal projeler başlattı. İBB’nin kampanyası aracılığıyla şu ana kadar 60 milyon 350 bin lira fiyatındaki 368 bin fatura ödendi. Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin kampanyası aracılığıyla 4 milyon 805 bin lira fiyatındaki 75 bin fatura, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin kampanyası aracılığıyla da 2 milyon 830 bin lira fiyatındaki 28 bin fatura ödendi.
Köprü oluyor
Belediyelerin dışında ise toplumsal medya aracılığıyla tek başına milyonlarca liralık faturaların ödenmesine ‘köprü’ olan biri de var. Kendisine gönderilen faturaları toplumsal medya hesabı Twitter’dan yurttaşın bilgilerini gizleyerek paylaşan ve ‘Ödendi kurban’ karşılığı ile bilinen Gelecek Partisi Genel Lider Danışmanı gazeteci, muharrir İlhami Işık, halktv.com.tr’ye konuştu. Ağustos 2018’de başlayan kampanya aracılığıyla şu ana kadar 17 milyon lira fiyatındaki 60 bin fatura ödendi.
‘Çocuklar üşümesin’e uzanan hikaye
Fatura ödeme öyküsünün başlangıcı ise Suriye iç savaşın birinci periyoduna kadar uzanıyor. Işık; o periyot göç dalgaları ile Türkiye’ye gelen, çıplak ayakları ile çamur içindeki ve üzerindeki ince kıyafetleri ile üşüyen çadırlardaki göçmenler için toplumsal medya hesabı üzerinden ‘Çocuklar üşümesin’ kampanyası başlatır. Kampanya çerçevesinde en çok yüz civarında bot ve mont toplayacağını düşünen Işık’a iddiasından fazla dayanak olur. Ve iki yıl içerisinde 84 bin çocuğa ulaşır. Örneğin Şırnak’taki ve Batman’ın Beşiri ilçesindeki bütün okullardaki çocukları giydirdiklerini belirten Işık, 2014’te periyodun Şırnak Valisi ile ortasında yaşanılanları anımsatarak, “Vali; bana, ‘Devleti küçük düşürüyorsunuz’ demişti. Kendileri yapsa bize muhtaçlık olmazdı” diyor.
Tırlardan kargoya evirilen kampanya
‘Balıkçının Feneri’ isimli bir kitabı bulunan Işık, daha evvel tahlil süreçlerinde arabuluculuk yaptı. İktidara yakınlığı ile bilinen Star gazetesinde bir devir köşe müellifliği da yapan Işık, Aralık 2017’de yaptığı, “AKP-MHP 50+1 göremez” açıklamasından sonra işine son verildi. Işık’ın iktidarla ortasının bozulması yürüttüğü kampanyaya da negatif yansır. Daha evvel açıktan takviye veren şahıslar, Işık’ın iktidar ile ortasının bozulmasıyla, kendisini gizlemeye başlar. Azalan dayanak ile birlikte tırlarla başlayan kampanya kargolara döner.
Hayatı artık fatura
Işık’a; yurttaşlar, ‘Çocuklar üşümesin’ kampanyası devam ederken birinci olarak 2017 yılında, fatura göndermeye başlar. Faturaların sayısı, Ağustos 2018’de başlayan ekonomik kriz ile birlikte ve ödenmesi için toplumsal medyada paylaşılması ile daha da artar. En çok fatura ise korona sürecinde ve geçen kışta gelir. “Faturaların hem sayısı, hem meblağı daima artıyor. Hiç azalmıyor. İnanılmaz sayıda faturalar geliyor. O kadar çok fatura geliyor ki hesaplamaya yetişemiyordum” diyen Işık, hayatının artık faturalarla kaplandığını söylüyor.
Evde, dışarıda, misafirlikte, rastgele bir görüşmede… Her gün, her yerde faturalarla ilgileniyor. İlhami Işık-İstanbul.
Her şey saklılık içinde
Sosyal medya hesabı Twitter üzerinden kendisine DM’den gönderilen faturayı hesabından paylaşıyor. Yahut kendisinin yaptığı bir paylaşımın altına anonim bir hesapla faturasını gönderen yurttaşın paylaşımını RT ediyor. Paylaşılan faturayı gören öbür bir yurttaş da faturayı ödüyor. Birden fazla vakit kendisine haber edilmeden faturalar ödeniyor. Bazıları de ödemesi için her ay aşikâr bir fiyatta fatura ayırılmasını talep ediyor. Işık da kendisinden istenilen ölçüde faturayı talepte bulunan yurttaşa gönderiyor. Her ay tertipli olarak fatura ödeyen 300 yakın kişi var. Ayda 100 TL’lik fatura ödeyen de var, 10 bin TL’ye kadar ödeyen de. Faturasını gönderen yurttaş üzere faturayı ödeyen yurttaş da tüm bu süreçte kapalı kalıyor.
En çok o illerden
Işık’a günde ortalama 30-50 fatura iletiliyor. Yılda ortalama 10 bin fatura alan Işık, şu ana kadar 60 bine yakın fatura ödedi. Kimi aylarda ödenen faturaların meblağı 300 bin lirayı buluyor. Işık, şu ana kadar toplam 17 milyon lira fiyatındaki faturaların ödenmesine köprü oldu. Daha evvel kendisine gelen faturaların meblağı, toplam 3-5 bin lirayken artık ise 9-15 bin lirayı buluyor. Sinop hariç tüm vilayetlerden fatura alan Işık’a en çok fatura ise İstanbul ve Diyarbakır’dan geliyor. Gelen faturaları ödeyenlerin çoğunluğu da İstanbul ve Ankara’da yaşayan sabit maaşlı ve küçük işletme sahipleri oluyor. Faturaları gönderen de ödeyen de en çok bayanlar. Işık, Diyarbakır Bağlar’da faturasını ödemediği tek bir sokağın olmadığını vurguluyor.
Onlarla uyuyor onlarla uyanıyor
Evde, dışarıda, misafirlikte, rastgele bir görüşmede… Her gün, her saat tek başına faturalarla ilgileniyor. Onun için fatura ile ilgilenmenin ne vakti var ne yeri. Tüm bu süreçleri telefon üzerinden yapan Işık, bu süreçle ilgili “Tabi sıkıntı oluyor. Bazen ellerim uyuşuyor. Parmaklarım donuyor. Faturayı yalnızca fatura olarak görmeyince faturalar, bütün hayatını alabiliyor. Konuşurken, yürürken tüm günü faturalara ayırıyorum. Ailem bana alıştı. Nereye gidersem gideyim yapıyorum. Hani, ‘Elinden telefon düşmüyor’ deniliyor ya bunu nitekim de yaşıyorum. Faturalarla uyanıyorum, faturalarla uyuyorum. Yaptığıma fedakarlık bile demiyorum, bu bir insani davranış biçimi. Bunun bir platforma dönüştürülmesi istikametinde teklifte bulunan şahıslar var lakin teklifin gerisinde durulmuyor. Evet tüm vaktimi alıyor lakin bunu devam ettireceğim” diyor.
Fatura yalnızca fatura değil
Faturaya yalnızca fatura gözüyle bakılmaması gerektiğini vurgulayan Işık, “Çoğumuz benzeri durumlar yaşadık. Faturalarımızı, kiralarımızı ödeyemediğimiz periyotlardaki o ruh halini, psikolojiyi biliyoruz. Bir babanın gururu, bir annenin çaresizliği, bir çocuğun sevgiyi dışarda araması… Tahminen kimilerimiz için küçük sayılar lakin fakir aileler için hayati derecede büyük sayılar. 30-40 TL’lik faturasını ödeyemeyecek durumda olan o aileyi gözünüzün önünde canlandırdığınız vakit, büyük bir dramı göreceksiniz. Denizli’nin bir köyde faturalarını gönderen bir yurttaşın en yüksek faturası 50 TL. Bunu bile ödemeyecek aileler var. Ödenen fatura, o ailede bir çocuğun fuhuşa, uyuşturucuya yahut sokağa düşmesinin önüne geçebiliyor. Ailelerin dağılmasına dahi neden olabilen araçlardan bir tanesi. Faturayı ödeyemeyip bana gönderen o aile, şayet o faturayı öderse aç kalacak yahut kirasını vermeyecek. Ödenen fatura o ailenin nefes almasına, ayakta kalmasına vesile oluyor. Bu kadar kıymetli, hayatı bir noktada” tabirlerini kullanıyor.
Ekmek peynir göndermek isteyen var
Özellikle ailesinden, etrafından ve faturasını ödediği yurttaşlardan çok olumlu reaksiyonlar aldığını belirten Işık şunları söylüyor: “Faturasını ödediğim şahısların memnunluğu, mutluluğum oluyor. Dualar, teşekkürler ediyorlar. Bana tandır ekmeği, peynir göndermek isteyen oluyor. Görüntü çekip teşekkür ediyorlar. Bundan daha hoş ne olabilir. Tahminen hiç de tanışamayacağız ancak beni kendi ailelerin içine alıyorlar. Faturasını gönderirken kıssasını de göndermiş oluyorlar. Faturayı ödeyenleri de tanımıyorum. İki taraf da tahminen hiç tanışmayacaklar lakin birbirinin öyküsüne o kadar dokunuyorlar ki…”
‘Bu kışı düşünemiyorum’
Önümüzdeki kışın daha da sıkıntı geçeceğini söyleyen Işık, “Şu an ayda gelen faturaların ortalama toplam meblağı 9-15 bin lirayken bu kış ise bu fiyat 15-20 bin lirayı bulur. Zira faturalar geçen seneye oranla yüzde yüz arttı. Daha evvel 200 TL gelen fatura artık 600 TL geliyor. En düşük doğalgaz faturası bin, en düşük elektrik faturası da 500 TL olur. Bunun suyu, kirası vs. de var. Bu kışı hiç düşünemiyorum. Çok daha makûs gidecek. Ben de tabi daha da zorlanacağım. İktidarın derinleşen ekonomik krizi görmemesi nereye kadar sürecek. Bırakın yoksulluğu, beşerler artık açlık hududunda yaşıyor. Toplumsal medyanın da neredeyse yüzde 30’u yardım talepleri ile dolup taşıyor. Yetkililer yalnızca benim Twitter hesabıma bakarsa bile bunu anlayacaklar” davetinde bulundu.
500 tekerlekli sandalye
Işık, faturaların yanında engelli ve yaşlılar için tekerlekle sandalye konusunda da köprü olmaya çalışıyoruz. Bu sene 500’den fazla tekerlekli sandalye muhtaçlık sahibine ulaştırdı.