İktidar kavramların içini boşaltmak konusunda çok başarılı. Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati’nin “epistemolojik kopuş” dediği “Türkiye iktisat modeli”ni alalım ele. “Heterodoks” olduğunu, “epistemolojisinin” çok değişik olduğunu övüne övüne, gerine gerine anlatıp duruyorlar. Uygun de bu model sanki bir işe yaradı mı?
Sahi “Türkiye iktisat modeli” neydi? Bu modele nazaran Türkiye ihracat öncülüğünde büyüyecek, böylelikle cari açık kapanacak, cari açık kapanınca içeride döviz bollaşacak, döviz bollaşınca evvel dolar, sonra enflasyon düşecekti. Model açıklandığında Mahfi Eğilmez üzere ekonomistler, “Cari açığı düşürürsek enflasyon düşer” telaffuzunun doğruluğunu gösteren hiçbir ispat olmadığını söylemişlerdi ancak dinleyen kim?
“Epistemolojik kopuşun” sene-i devriyesine yaklaşıyoruz. Cari açık kapandı mı? İçeride döviz bollaştı mı? Enflasyon ve dolar düştü mü? Tam bilakis. Geçen yılı 14 milyar dolarlık cari açıkla kapatmıştık, bu yıl sonunda açığın 60 milyar doların üzerine çıkması bekleniyor. Yani kapanacak denen cari açık dört katına çıktı.
Modele nazaran Türkiye bundan bu türlü ihracat öncülüğünde büyüyecekti. Kimi yetkililer “Çin gibi” demiş, sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan ismini “Türkiye iktisat modeli” olarak koymuştu. Sonuç? Son olarak Eylül ayı dış ticaret bilgilerini öğrendik. Ticaret Bakanı Mehmet Muş’un açıkladığına nazaran Eylül’de ihracat yüzde 9.2, ithalat ise yüzde 41.5 arttı. Yani ithalat artışı ihracat artışını dörde katladı. Türkiye’nin “epistemolojik” olarak koptuğu yılbaşından beri ithalat ve ihracatın artış oranları daima bu türlü.
Bahane hazır: Zira petrol-doğalgaz fiyatları patladı. Âlâ de o, ithalattaki patlamanın sebeplerinden biri. İhracat artışı neden kağnı süratiyle gidiyor?
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı üretici fiyat enflasyonu yüzde 150’yi geçti. Lakin Türk Lirası dolar karşısında birebir oranda bedel kaybetmedi. Bunun sonucunda ihracatçıların dünya pazarlarındaki rekabet gücü önemli oranda azaldı. İhracat artışının ithalat artışının çok gerisinde kalmasının ana sebeplerinden biri bu.
“Ama ihracatçılar hiç şikayet etmiyor?” diyenler olabilir. Zira başlarına bir iş gelmesinden korkuyorlar. Onun yerine personel çıkarmayı ya da üretime orta vermeyi tercih ediyorlar. Anadolu’daki organize sanayi bölgelerinden bu tarafta çok sayıda haber gelmeye başladı. Örneğin Uşak’ın en büyük seramik fabrikası Uşak Seramik, elektrik ve doğalgaz artırımlarından sonra üretimini yarıya düşürüp 300 emekçiyi çıkardı. Yeniden tıpkı kesimde faaliyet gösteren Seranova da 150 emekçiyi çıkarmak zorunda kaldı. Kimi dokumacılık fabrikaları personellere fiyatsız müsaade verirken kimileri da üretimi yarıya düşürerek personel çıkarmaya başladılar. Kimi kentlerin ihracatlarında önemli düşüşler var. Örneğin Türkiye’nin en kıymetli dokuma üretim merkezlerinden Denizli’nin ihracatı Eylül’de yüzde 10 azaldı.
Evet, ihracattaki makûs gidişte dünya ekonomisindeki yavaşlama da hisse sahibi ancak içeride yüzde 150’yi geçen üretici enflasyonu en az onun kadar, hatta ondan daha değerli bir etken.
Üretici enflasyonu patladığı için Türk Lirası’nın gerçek bedeli arttı. Merkez Bankası’nın Türkiye ile ticaret ortakları ortasındaki üretici fiyatları farkından arındırarak hesapladığı gerçek efektif kur, Türk Lirası’nın geçen yıla nazaran önemli oranda kıymet kazandığını gösteriyor. Üretici fiyatları bazlı gerçek efektif kur geçen yılın Ekim ayında 76 düzeyindeydi, bu yılın Eylül ayında 86 düzeyine yükseldi. Meğer “Türkiye iktisat modeli”ne nazaran bunun da zıddı olacaktı. Dediklerine nazaran ihracat öncülüğünde büyüyebilmek için Türk Lirası’nın pahasının bir mühlet düşük kalması gerekiyordu. Bu da olmadı. Merkez Bankası’nın rezervlerinden yapılan satışlarla Türk Lirası’nın içerideki enflasyon kadar bedel kaybetmesi engellendi. Böylelikle TL nominal olarak kıymet kaybederken gerçek olarak paha kazandı.
“Türkiye iktisat modeli”nin dünyaya tanıtıldığı milletlerarası konferansta natürel ki bunların hiçbiri konuşulmadı. THY’nin Business Class koltuğunda Türkiye’ye uçup beş yıldızlı otellerde ücretsiz tatil yapan profesörler de herhalde ayıp olmasın diye bunları sormadılar.
Bu iş yeniden bizim üzere “mandacı” iktisat müelliflerine, ekonomistlere kaldı…