Orta sınıf gençliğin yeni trendi; liberal, milliyetçi ve hayli sağcı
Herkes, orta sınıfın çözüldüğünü söylüyor. Pekala ya orta sınıf gençliği? Seçimlere 1 yıldan az vaktin kalması, genç kesitin yalnızca oy tercihine yoğunlaşılmasına neden oluyor. Halbuki, sıkıntı yalnızca oy tercihine indirgenecek kadar sığ değil. Çözülen orta sınıf ailelere mensup genç jenerasyonlar iktisat ve siyasete yeni bakış açıları geliştiriyorlar. İktisatta liberal, siyasette milliyetçi, günün sonunda epey sağcı…
Bir evvelki yazıda orta sınıf ailelerin genç jenerasyonları ortasında ekonomik manada liberal eğilimlerin ortaya çıktığını söyleyip bunun nedenlerini tartışmıştık. Bu yazıda gündemimiz tıpkı toplumsal kısımlar içinde yükselen yeni milliyetçilik olacak.
***
Ekonomide liberal, siyasette milliyetçi yükselişin nedenleri
Türkiye, Batı Dünyasıyla kıyaslandığında, orta sınıfların daima daha cılız olduğu bir ülke oldu. Hem daha fakir, hem daha az yaygın… Lakin yeniden de cumhuriyetin birinci yıllarından itibaren oluşan ve daha sonra refah devleti uygulamalarıyla gücünü artıran, meslek sahibi, büyük ölçüde fiyatlı, toplumsal prestiji yüksek, eğitimli bir toplumsal katmandan bahsetmek mümkün. Bu katmana tartışmalı bir kavram olarak orta sınıf deniyor.
Bu toplumsal katmanın, politik tercihleri, ailelerinden edindikleri kültürel sermaye ile büyük ölçüde ilgili olmuştu. Toplumsal prestijlerini eğitimli olmakla edinen, nitelikli işgücüne dönüşmenin toplumsal varlığını muhafazanın gerek kuralı olduğunu düşünen bu bölümler, 1980-2000 ortasında ekonomik güçlerini, son 20 yılda eğitimle elde ettikleri ekonomik ve toplumsal avantajları kaybetmeye başladı. Sonuçta 1980’den bu yana işleyen neoliberal devir, orta sınıfların üzerinden geçti.
Bu noktada, “bu sistem değişmeli” diyen orta sınıf bir ailenin genç üyesinin karşısında bir yol ayrımı beliriyor. Ya kendi bahtını geniş işçi kısımlarla bir görecek ve onlarla dayanışma içinde olacak ya da geniş işçi kesitlerle çıkarlarının çatıştığını düşünerek, büyük sermaye sahipleriyle işbirliği yapacak. Bunların hiçbirini şuurlu bir tercih üzere düşünmemek gerekir. Hayatın akışı içinde fark edilmeden yol alınabilir.
Bu yol ayrımında, geniş işçi kesitlerin bu vakte dek AKP’ye verdiği takviye nedeniyle, bu kısımlara öfke duyan yeni bir eğilim göze çarpıyor. Halka kızılarak çıkılan bu yolun sonunda ortaya çıkan sonuç, halk düşmanlığı çerçevesinden okunabilir. Çarpık bir sınıf şuuru kuşanan orta sınıfların bir kısmı, çıkarlarını TÜSİAD’da simgeleşen “seküler sermaye”nin (her ne demekse) yine hakim sınıf haline gelmesinde görüyorlar. Yaşanan ekonomik buhranın, kapitalizmin kendisinden değil, son yıllarda Türkiye’de de gözlenen ahbap-çavuş bağlarından kaynaklandığını düşünüyorlar. İktidarda kayırmacılık ortadan kalksa, piyasa müdahaleciliği tümüyle gayrimeşru hale gelse, meselelerin çabucak hepsinin çözüleceği umuluyor. Hasebiyle, gerçek bir liberal nizamın, orta sınıfları kurtaracağını argüman ediyorlar. Burada kullanılan örnek ise Batı dünyası. Hakikat bir liberal programın, batıdaki üzere, daha müreffeh orta sınıflar yaratmanın yolu olduğu düşüncesindeler. Batıdaki gelir ve servet eşitsizliğinin yarattığı ekonomik ve toplumsal aksilikler ise ilgilerini çekmiyor. Pekala ya siyasette?
Bu noktada, ekonomik manada liberal ama politik manada milliyetçi bir yeni eğilim ortaya çıkmış durumda. İktisat siyasetleri ile politikayı birbirinden ayırıyorlar. İktisatta akıl ve bilimi savunmak demek piyasa iktisadına itaati kaide koşuyor. Bu bakış açısına nazaran piyasa iktisadına itaatin dışındaki seçenekler akıl ve bilimle çelişiyor. Bu nedenle ekonomik bağlamda liberalizm, politik fikirlerden bağımsız kavranıyor. Politik fikirlerde ise yeni bir milliyetçi yükseliş göze çarpıyor. Batıcı, seküler, Türklüğü İslamiyet öncesinden kavrayan, lakin Anadolu uygarlığından değil, Moğol steplerinden ele alan bir milliyetçilik… Gitgide derinleşen sınıf çelişkilerinden kurtulmanın yolunu, TÜSİAD’da simgeleşen seküler sermayeyle işbirliğinde aradığı için liberal, lakin bir çok nedenle, bu liberal programa uyumlu bir milliyetçilik…
Bu “birçok nedeni” biraz açarsak bahsin değerini daha düzgün anlayabiliriz.
1. MHP Tesiri: MHP, milliyetçi fikrin dümenini tutmayı bu vakte dek başarabilmişti. Taşra dindarlığıyla uyumlu, MHP tipi bir milliyetçilik, 2000’li yıllardan itibaren, kente göçün de tesiriyle büyük kentlerdeki milliyetçi dalgayı kavrayamadı. 2000’li yıllarda yükselen ulusalcı dalgada, MHP’nin muhalefet partisi olması MHP dışında yeni bir milliyetçiliğin oluşmasına pürüz oldu. Böylelikle o yıllarda ulusalcı olarak tanımlanan bölümler, 2010’larda ya MHP’de ya CHP’de eridi. Eriyemeyenler ise Memleket yahut Zafer Partisi üzere tepkisel hareketlerin öfkeli tabanlarına dönüştü. Lakin bugün durum tam aksisi. MHP, hem bir iktidar ortağı, hem iktidar bloğu gücünü kaybediyor, hem de MHP, yeni bir milliyetçi dalga karşısında argüman üretmekte zorlanıyor. MHP’nin Türkiye’nin tertibi içinde kapladığı alan düşünüldüğünde, MHP’nin kavrayamadığı bir milliyetçi eğilimin ortaya çıkması yeni ve değerli bir gelişme. Bu milliyetçiliğin Erdoğan’dan sonra da devam edeceğini düşünüyorum.
2. Sol etkisi: Sosyalist sol, 21’inci yüzyıla uyumlu bir program ortaya çıkaramadıkça, siyasi yelpazeden silinmeye başladı. Merkez solu temsil eden CHP ise sınıfı içeren bir toplumsal demokrat programı 90’lı yıllardan bu yana yaratamadı. Altını kalınca çizmek gerekir, Türkiye’nin siyasi yelpazesi içinde ekonomik manada sol bir programı savunan tek bir renk bulunmuyor. Bu durumda siyaset tümüyle “sınıf körü” haline geliyor. Sınıf körü ve dar manada tertip aksisi tek alternatif milliyetçilik oluyor. Burada solun fikri mağlubiyeti, Türk milliyetçiliğinin antikomünist mirasıyla birleşiyor.
3. İslamcılık tesiri: Siyasi tarihimizde, 1950’lerden bu yana nizamlı olarak yükselişte olan tek siyasi hareket İslamcılık. Ama bu yükselişin hudutlarına gelinmiş durumda. İslamcılığın, bu toplumun önüne koyacağı ve tüm toplumsal bölümlerin legal bulduğu bir talebi artık yok. Geçmişte, başörtüsü sorunu, dindar muhafazakar kesitlerin toplumsal hayata ahengi, askerin siyasete müdahalesinin durdurulması üzere talepleri geniş kesitlerde kabul görüyordu. İslamcı taleplerin neredeyse tümünün karşılanması, buna karşın, toplumun derin bir buhranın içine sürüklenmesi, İslamcılığın ideolojik krizine dönüştü. Bugün, islamcıların, karşılanmamış rastgele bir talebi bulunmuyor. Hilafet istiyorlarsa bunu öteki toplum kesitlerine anlatamıyorlar. Bu kriz, sınıf körlüğünün tesiriyle İslamcılık tersliğinin seküler milliyetçilikte aranmasına neden oluyor.
4. Müşterileşme tesiri: Hastanede, okulda, sokakta ya da askerde, sermaye sahipleri ile geniş halk kesitleri yan yana gelemiyor. Geçmişte, zenginin de yoksulunda birebir hastaneye gittiği, tıpkı sırada oturduğu, birebir askerliği yaptığı, tıpkı mahallede yaşadığı vakitlerde, yurttaşlık şuuru toplumu bir ortada tutmanın bir yoluydu. Eğitim, sıhhat bir yurttaşlık hakkıydı. Lakin artık durum tam zıddı. Hizmet alanların hepsi birer müşteri. Hizmet sunanlar ise ister hekim, ister öğretmen olsun, bir hizmet dalı çalışanı. Yurttaşlığın müşteriliğe, mesleklerin hizmet erbablığına dönüşmesiyle birlikte, ulus fikri tümüyle ulusal güvenlikten ibaret hale geliyor. Birebir ulusun, eğitimi, sıhhati, gündelik ömrü bahis konusu olmaktan çıkıyor. Eğitimin ve sıhhatin piyasalaşmasının yarattığı derin toplumsal meseleler, güya yalnızca alım gücünün düşmesiyle sorun haline gelmiş üzere sığ bir bakış açısıyla algılanıyor. Bu yalnızca Türkiye’de değil, neoliberalizmin bir sonucu olarak tüm dünyada gözleniyor. Neofaşizm tüm dünyada yükseliyor.
5. Sığınmacılar tesiri: Sınıf körlüğünün siyasi yelpazenin tümüne yayılması yurttaşlık kavramının büsbütün dış politik, ulusal güvenlikçi bir perspektiften okunmasına neden oluyor. Kendisini müşteriden ibaret sayan bir yurttaşlık şuuru, devletten ulusal güvenlik dışında bir şey beklemiyor. Dış siyasette ulusal güvenlik tehditlerinin yanı sıra, içeride sığınmacı nüfusun artması, bu sığınmacı nüfusun müslüman halklardan oluşması, birebir müslüman halklarla, Türklerin aslında ne kadar farklı kültürlere sahip olduğunun fark edilmesi, ümmetçilik fikrine darbe vuruyor. Kentli, meslek sahibi, fiyatlı bölümlerin, İslamcılık karşısında Türklüğe vurgu yapmaları bu tabanda yükseliyor.
6. YAE Tesiri: Liberal fikrin, geçmişte ekonomik bağlamından çok politik bağlamıyla kavranması, bu politik bağlamın da büyük oranda anti-milliyetçi olması, liberalizmi temsil edenlerin “Yetmez fakat evet”çi (YAE) olarak kategorize edilmesine neden oldu. Bu kesim üzerinde muhalif kamuoyunda patolojik bir düşmanlık da üredi. Yeni liberaller YAE’cilerden farklı olarak liberalizmin ekonomik bağlamına daha fazla vurgu yapıyor ve siyasette milliyetçi yükselişten tedirginlik duymuyorlar. Hatta milliyetçi yükselişi olumlu karşılıyorlar. YAE’cilere ait öfkede geniş milliyetçi bölümlerle ortak düşünüyorlar.
Önceki yazıya ait tenkitlere yanıt;
Bir evvelki yazı orta sınıf gençlerin liberal eğilimlerinin nedenlerini aramaktaydı. Epey ilgi çekti. Bir kısım okur, orta sınıf gençlerin tümünün ya da hakim çoğunluğunun liberal olduğuna ait bir tespit yaptığımı düşünmüş. Halbuki, bu türlü bir argümanım olmadı. Dikkat çektiğim nokta, bu eğilimin yaygınlığı değil “yeni” olmasıydı. Yoksa, gençlik liberal oldu diyecek değilim. Yeni olanı değerlendirmeye çalıştım.
Bir kısım okur, yazıda akademik bir titizlik arayarak, gözlemlerime dayanarak kaleme aldığım yazıyı bir köşe yazısı üzere değil bir akademik makale üzere kavramış. Halbuki yazdıklarımın kaynağının kendi müşahedelerim olduğunu söylemiştim. Akademik bir titizliği olmadığı üzere, makale de değil, köşe yazısıdır. Aksi türlüsü akademik bir makaleye haksızlık olurdu.
Bunun dışında katılan, görüş bildiren, eklemeler yapan çok sayıda okur da var. Olumlu ya da olumsuz fikir sunan herkese teşekkürler