Dünya iktisadında Türkiye’yi de derinden etkileyebilecek çok kıymetli gelişmeler yaşanıyor. Avrupa’nın en büyük bankalarından biri olan Credit Suisse iflasın eşiğinde. Batarsa öteki bankaları da peşinden sürüklemesinden ve bir dünya krizini tetiklemesinden korkuluyor.
Sadece o değil. İngiltere’de devlet tahvillerinin faizi kısa bir müddet evvel Avrupa için çok yüksek denebilecek düzeylere çıktı. Bunun tesiriyle Sterlin dolar karşısında bir günde yüzde beş bedel kaybederek 1.0350 düzeyine geriledi. İngiltere Merkez Bankası’nın acil müdahalesiyle daha sonra kriz havası bir nebze yatıştı lakin en büyük ülkelerin bile ne derece pamuk ipliğine bağlı olduğu ortaya çıktı bir defa. Tahvil krizinin İtalya, Portekiz üzere makro ekonomik istikrarları bozuk, dağ üzere borcu bulunan ülkelerden birinde tekrar hortlamayacağının bir garantisi yok. Bu da tıpkı Credit Suisse’in mümkün iflası üzere bir dünya krizinin pimini çekebilir.
Dünya iktisadında patlayacak bir krizin Türkiye üzerinde çok ağır tesirleri olur. Mümkün bir krizin merkez üssü olacağa benzeyen Avrupa, Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı. Tıpkı vakitte Türkiye’nin en büyük dış yatırımcısı, Avrupa bankaları Türk bankacılık dalında büyük hisse sahibi.
Öyleyse bir dünya krizi mümkünlüğünün ne kadar önemli olduğunu inceleyelim. Credit Suisse’in zorda olduğu bir sır değil. Geçtiğimiz yıllarda büyük ziyanlar yazan İsviçre bankası ayağa kalkabilmek için taze kaynak arayışında. Toplumsal medyada Credit Suisse’in cenaze namazı çoktan kılınmış olsa da önemli kaynaklar, bankanın bilançosunun 2008 yılında batarak global krizi tetikleyen Amerikan bankası Lehman Brothers kadar bozuk olmadığını kaydediyorlar. Yani hâlâ kurtarma bahtı var.
Herkesin aklındaki soru: Credit Suisse batarsa dünyanın başka dev bankalarını da peşinden sürükler mi? Avrupa’da patlayacak bir krizin dünya krizine dönüşmesi için Amerika’yı da etkilemesi gerek. 2007-2008 global krizi sonrasında Amerika’da bankacılık sistemine yönelik kurallar sıkılaştırıldı. Amerikan bankalarının bilançolarında şu anda büyük bir sorun yok.
Ama Avrupa bankalarında var. Almanya’nın en büyük bankası Deutsche Bank’ın ismi da iflas savlarıyla anılıyor. lman bankasının geçtiğimiz yıllarda büyük dertler yaşadığı sır değil. Lakin aldığı sıkı tedbirlerle dertli bölgeden uzaklaşmayı başardı. Deutsche Bank’la ilgili toplumsal medyadaki savlar abartılı.
Bazı İtalyan bankalarından da çatırdama sesleri geliyor. Bunlardan biri olan UniCredit, Türkiye’de ortağı olduğu Yapı Kredi’deki paylarının büyük kısmını satıp sermayesine katık yapmıştı. İtalyan bankalarında şimdi akut bir sorun yok. Ama İngiltere’de yaşanan tahvil krizinin İtalya’da baş göstermesi durumunda ne olacağı bilinmez.
İtalya’da kamu borcunun ulusal gelire oranı yüzde 150’yi geçmiş durumda. Bu çok yüksek bir oran. (Karşılaştırma için Türkiye’de kamu borcunun ulusal gelire oranının yüzde 40 civarında olduğunu belirtelim.) İtalyan devlet tahvillerinin faiziyle Avrupa’nın en sağlam ülkesi Almanya’nın devlet tahvillerinin faizi ortasındaki fark bu yıl genişleyerek yüzde 2.5’e yükseldi. İtalya’da çok sağcı İtalya’nın Kardeşleri partisinin liderliğindeki yeni hükümetin borçlanmayı daha da artırmak istemesi durumunda tahvil faizleri daha da tırmanabilir. Bu da geçtiğimiz günlerde İngiltere’de olduğu üzere piyasalarda paniğe yol açabilir. Panik, tahvil piyasasından kaçışa yol açar. Bu da bir dünya krizini tetikleyebilir.
Tahvil piyasasındaki kasvetin gerisindeki asıl neden, Amerikan Merkez Bankası FED’in bu yıl yaptığı agresif faiz artırımları. Amerika’nın tuzu Avrupa’ya oranla kuru. FED’in faiz artırımlarına karşın Amerikan iktisadı şimdi önemli bir sakinliğe girmedi. Buna karşılık Avrupa’nın başında savaş belası var. Rusya-Ukrayna savaşı Avrupa ülkelerini derinden vurdu. Rusya gazı kestiği için Avrupa’nın dev sanayi şirketleri üretime orta verdi yahut yavaşlattı. Bu da finans sisteminin sıhhatiyle ilgili kaygıları artırdı.
Başlıktaki soruya dönelim, dünya iktisadı krize mi gidiyor? Toplumsal medyaya inanacak olursanız evet. Lakin datalara dayalı konuşacak olursak, bunu söylemek için şimdi erken. Bununla birlikte görüldüğü üzere bir dünya krizi mümkünlüğü sahiden de var.