CHP Genel Lider Koordinatör Başdanışmanı Erdoğan Toprak, bütçe açığında yaşanan artışa dikkat çekerek, “Nisanda bütçe açığındaki artış, geçen yıla nazaran yaklaşık yüzde 200. İktidarın TBMM’den ek borçlanma yetkisi ve ek bütçe talep etmesi zarurî görünüyor” dedi. “İktidarın yeni iktisat modeli (YEM) her alanda tel tel dökülüyor” diyen Toprak, Türkiye’nin Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliğine yönelik itirazına ait, “İktidar, birinci evresini geçen hafta bloke ettiği süreçte, Beyaz Saray’dan, Biden’dan gelecek bir randevuyla ikna olup geri adım atarsa sürpriz olmaz” değerlendirmesini yaptı.
CHP İstanbul Milletvekili Erdoğan Toprak, haftalık kıymetlendirme raporunu bugün yayımladı. Toprak, AKP iktidarının bu yıl ek bütçe talep etmek zorunda kalacağını savunarak, “Nisanda bütçe açığındaki artış, geçen yıla nazaran yaklaşık yüzde 200. İktidarın TBMM’den ek borçlanma yetkisi ve ek bütçe talep etmesi mecburî görünüyor. Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) icadına bütçeden halkın vergileriyle yapılan kur farkı-faiz ödemesi, nisandaki 4,5 milyarla birlikte iki ayda 16 milyar lirayı aştı. Bütçedeki 240 milyarlık faiz ödeneğinin yarısı dört ayda harcandı. Kalan sekiz ayda ödenecek faizin 500-600 milyar TL olması kaçınılmaz olacaktır” değerlendirmesini yaptı.
“Tüm ülke için harcanması gereken milyarlarca lira bir avuç KKM hesabı sahibine akıtılacak” diye ikazda bulunan Toprak, ocak-nisan periyodundaki 19 milyar 358 milyon TL’lik bütçe açığına dikkat çekerek şunları kaydetti:
“Bundan sonraki aylarda artık bütçe fazlası imkânı görünmediği üzere bütçe açığındaki artışın katlanarak hızlandığı bir periyoda giriliyor. Oluşan bütçe açığının, enflasyonu yükseltecek değerli etkenlerden birisi olacağı açık. Nisan ayında bütçe gelirleri 164 milyar 114 milyon TL, masraflar ise 214 milyar 281 milyon TL oldu. Nisan ayında başta rutinleşen akaryakıt artırımları olmak üzere besin hususlarında yapılan KDV indirimine karşın fiyatların çok daha süratli artması, tüm eserlerin zamlanması, bütçe gelirlerini beklentilerin üzerinde artırdı.
‘Faiz dışı sarfiyatın yüzde 45,1’ine 4 ayda ulaşıldı’
Harcamalardaki hızlanış, ocak-nisan devrinde daha bariz hale geldi. Faiz dışı masraflarda ocak-nisan devri harcaması, 2022 bütçesinde yılın tamamı için öngörülen 1 trilyon 750 milyar liralık ödeneğin yüzde 45,1’ine ulaşarak 785 milyar 996 milyon lira oldu. Hasebiyle kalan sekiz ayda yapılacak harcamalar için bütçede kalan ödenek, yıllık toplam fiyatın yalnızca yüzde 54,9’u.
‘Faiz sarfiyatı 104 milyar liraya ulaştı’
Nisan ayında bütçe sarfiyatları içerisinde 19 milyar 135 milyon TL’ye ulaşan faiz masraflarının fiyatı, en dikkat çeken kalemlerden birisi. Ocak-nisan devrinde dört ayda toplamı 104 milyar liraya ulaşan faiz ödemeleri, 2022 bütçesinde yılın tamamı için ayrılan 240 milyarlık faiz sarfiyatı meblağının yarısına yaklaştı. Hazine’nin KKM ödemelerini de faiz sarfiyatlarına ek etmek gerekiyor. Bu durumda nisandaki aylık faiz sarfiyatı 23 milyar 690 milyona, dört aylık faiz ödeme toplamı 120 milyar 256 milyon TL’ye yükseliyor.
‘Faiz ödemeleri bütçedeki fiyatın iki katına çıkacak’
Hazine’nin haftalık borçlanma ihalelerinde ortalama faizin yüzde 22-23 seviyesine ulaşması, döviz borçlanmalarında artan ülke risk primi nedeniyle çift haneli dolar faiziyle borçlanma ihtimalinin artması, iktidarın faiz indirimi ısrarına ve inadına karşılık dört ayda 104 milyara varan faiz ödemelerinin bütçedeki fiyatın iki katına çıkacağını, 400 milyara tırmanacağını işaret ediyor. Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT), Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) ve kamu bankalarına yapılan ödemelerle önemli artış gösteren cari transferler kaleminde, yalnızca nisan ayında yıllık ödeneğin yüzde 14,4’ü bir ayda harcanarak 94,8 milyar TL aktarıldı.
‘KİT’lere borç veriliyor’
Yükselen enflasyonla varlıkları ve kaynakları süratle eriyen KİT’lere yönelik borç verme kalemindeki nisan ayında gerçekleşen yüzde 579,7 oranında artışta TCDD, sübvansiyonlu elektrik satışı nedeniyle EÜAŞ ve tekrar sübvansiyonlu doğal gaz satışı nedeniyle BOTAŞ’a verilen borçlar en yüksek meblağları oluşturdu. Nisan ayında TCDD’ye 1,3, EÜAŞ’a 1,9, BOTAŞ’a 5,7 milyar TL borç verildi.
Yıl başından bu yana bütçe ve Hazine’den yalnızca BOTAŞ’a verilen borç fiyatı 58,2 milyar TL’ye ulaştı. Bu sayılar, daha yılın dördüncü ayın sonunda bütçenin iflas işaretleri verdiğini, iktidarın Hazine için TBMM’den ek borçlanma yetkisi talep etme yanında, ek bütçe yasası çıkartmak zorunda kalacağını gösteriyor.
‘Bu bütçe ile yıl sonunu getirmesi sıkıntı görünüyor’
Nisan ayı sayıları, temmuzda büyük olasılıkla üç haneye ulaşacak enflasyon, memur ve emekli maaşlarına yapılacak zarurî yasal artış ve şimdiden yüzde 40’a yaklaşan enflasyon farkının fiyat ve maaşlara yansıtılmasıyla bütçedeki işçi masrafları ve SGK transferi ödeneklerinin tükeneceğini gösteriyor. İktidarın bu bütçeyle yıl sonunu getirmesi epey güç görünüyor.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı düşük faizli konut projesinin beklenen ilgiyi görmediğini belirten Toprak, konut piyasasında en fazla alımı tekrar yabancıların yaptığını kaydederek, “Rusya-Ukrayna savaşı, bu defa ülkemizde konut alan yabancıların sıralamasını değiştirdi. Irak ve İranlıların yerini, birinci sırada Ruslar aldı. Rus ve Ukrayna vatandaşlarının Türkiye’deki konut alımlarında, nisanda yüzde 180’in üzerine artış yaşandı” dedi.
‘İranlılar yeniden birinci sıralarda’
Toprak, konut satışlarına ait şu ayrıntıları paylaştı:
“Ukrayna-Rusya savaşı sonrası Türkiye’deki konut yatırımını artıran Ruslar, nisanda bin 152 adetle birinci sırayı alırken bugüne kadar Rus vatandaşlarının Türkiye’de bir ayda aldığı konut sayısında da yüzde 186,6 artışla bir öteki rekor kırıldı. Nisan ayında Rusya’yı, birinci sıraların değişmeyenlerinden İran vatandaşları 905 adetle, Iraklılar 714 adetle ve Kazakistan vatandaşları 311 adetle izledi. Almanya, Afganistan, Ukrayna ve Yemen vatandaşları da en çok konut satın alanlar ortasında birinci 10 içinde yer aldı.
Nisanda Ukraynalılara yapılan konut satışı da sayısal olmasa da oransal olarak bir ayda yüzde 185,9 artışla bir evvelki aya nazaran 92 adetten 263 adete çıktı.
‘Ruslar ve Ukraynalıların Türkiye tercihlerinin hızlanması beklenebilir’
Savaşan iki ülke vatandaşlarının Türkiye’deki konut yatırımlarının, nisan ayında yabancılara yapılan konut satışlarındaki yüzde 58,1 oranındaki ortalamanın üç katını aşması dikkat çeken bir öbür gelişme. Savaş uzadıkça Rusların ve Ukraynalıların ‘barış içinde birlikte yaşayabilecekleri ülke’ olarak Türkiye tercihlerinin daha da hızlanması, birikimlerini kendilerine ülkemizde bir gelecek inşa etmek üzere birinci etapta konut alımına yönlendirmeleri beklenebilir.”
‘İktidarın YEM’i tel tel dökülüyor’
“İktidarın yeni iktisat modeli (YEM) her alanda tel tel dökülüyor” diyen Toprak, Mart 2022’de ödemeler istikrarında bir ayda 5,5 milyar dolar daha cari açık verildiğini kaydederek, “Yıl sonu için 18,6 milyar dolar olarak hedeflenen cari açık fiyatına üç ayda yaklaşıldı. Yıllık bazda cari açık 24 milyar doları aştı. İhracatçının, turizmcinin dövizine el koyarak sorunun çözülmesi giderek güçleşiyor. Bu tablo, döviz kurlarında yükselişin ve TL’deki kıymet kaybının hızlanacağını gösteriyor” ihtarında bulundu.
Toprak cari açığın büyümesinin yurttaşlara tesirini ise “Bu ise cari açığın ulusal gelire oranının yüzde 5,5-6 seviyesine ulaşması, büyümenin gerilemesi, fakirleşmenin daha da artması manasına geliyor” diye açıkladı. Toprak, “İktidarın kambiyo rejiminde daha fazla sıkılaştırmaya gitmesi, hür döviz piyasalarına müdahaleyi ve kısıtlamaları genişletmesi beklenmeli. Yeni swap muahedeleri yapabilmek için yabancı ülke merkez bankalarına Cumhurbaşkanı kararnamesiyle her türlü garanti ve garantinin verildiği göz önünde tutulduğunda iktidarın çaresizliği ve ne yapacağını bilmezliği yeterlice somutlaşıyor” dedi.
Toprak’ın raporundan satır başları şöyle:
‘Gençleri 2053 vizyonu ile aldatma peşinde’
20 yıllık iktidarı boyunca milyonlarca gencin umutlarını tüketerek gelecek tasası taşımalarına yer hazırlayan AK Parti Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Erdoğan, 19 Mayıs’ta Saray’a topladığı gençlerin hayallerini yıkan kendisi değilmiş üzere ‘hayallerinizden vazgeçmeyin’ diyor. Geleceklerini beş müteahhidin garanti alacaklarına ipotek ettikleri gençlerimizi 2053 vizyonu palavrasıyla aldatma ve avutma peşinde.
Gençlerin yüzde 70’e varan kısmını geleceğini yurt dışında arama noktasına getiren AK Parti iktidarları ve 20 yıldır ülkeyi tek başına yöneten Cumhurbaşkanı Erdoğan, 31 yıl sonrasını, 2053 vizyonunu gençlere ‘umut-hayal’ diye pazarlıyor. Türkiye’nin dört bir yanındaki gençler, artık aldanmadıklarını, palavralara kanmadıklarını göstermek, hayallerindeki aydınlık Türkiye’yi hakikaten kurmak ve umutlarının kapısını açmak için oylarıyla sandıkları patlatacakları günleri sayıyor.
‘Kriz ortamında 2 milyar lirayı yıkım harcıyor’
Cumhuriyet devri kamu kurumlarının İstanbul’a taşınması planları hızlandırılırken Atatürk Havalimanı yıkımının öne çekilerek davet metodu ihaleyle çabucak dozerlerin yıkıma gönderilmesi makûs bir zihniyetin eseri. Ülkenin yatırıma, yeni iş alanlarına en çok muhtaçlık duyduğu, bütçe kaynaklarının tüketildiği, yatırım için para bulunamayan bir ekonomik kriz ortamında 2 milyar TL’den fazla kaynak yıkıma harcanıyorsa öteki soruya, izaha gerek yoktur.
Rant düşkünü iktidar dozerleri yığsa da 132 bin değil 1 milyon fidan dikse de orası milletin gönlünde ve beyninde Atatürk Havalimanı’dır. Bu milletin sırtından milyarlar ödeyerek inşa ettireceğiniz o bahçe, Atatürk Bahçesi’dir. İktidara geldiğimizde İGA-İstanbul Havaalanı’nın ismi tekrar İstanbul Atatürk Havaalanı olacaktır.
‘İhraç eserleri parasız duruma geldi’
İhraç eserlerimiz neredeyse ücretsiz duruma gelirken geçen yılın mart ayında 91 olan dış ticaret haddi, bu yıl 75 puana indi. İhracat ünite kıymet endeksi ocak-mart periyodunda yüzde 9,4 artarken ithalat ünite kıymet endeksi yüzde 37,1 artış gösterdi. Bunun manası; Türkiye, dört ünite ihracattan kazandığıyla yalnızca bir ünite mal ithal edebiliyor.
İktisadın geneline yayılma eğilimindeki kanamanın artarak devam ettiği, ‘değersiz TL-yükselen kur’ ile ucuzlayan ihraç mallarımızı üretebilmek, ihracatı sürdürebilmek için ithal ettiğimiz orta malı, ham unsur, makine-teçhizat üzerinden yurt dışına daha yüksek fiyatta döviz transfer etmek zorundayız. Daha az mal için daha fazla döviz transferi, ülke ekonomisin kan kaybının artmasına, büyümenin gerilemesine, ulusal gelirin düşmesine, yoksulluğun artmasına taban hazırlıyor.
‘Yüzde 5’lik kesim zenginleşiyor’
TÜİK’in 2021 Gelir ve Ömür Şartları Araştırması, iktidarın paralı otoyol, köprü, tünel, havaalanlarına aktardığı milyar dolarları toplumun yüzde 90’ının gelir ve refah artışına hiçbir katkı sağlamadığını, yüzde 5’lik nüfus dilimleri prestijiyle çok küçük bir kesim zenginleşerek ülke gelirine el koyarken en geniş bölümlerin fakirleştiğini gösterdi. 2022 bilgileri açıklandığında, asıl vahim tabloyu ve iktidarın ülkeyi Afrika ülkeleri seviyesine gerilettiğini göreceğiz.
Ayrıyeten bir öteki açıdan bakıldığında nüfusun yüzde 90’ının toplam gelirden aldığı hissenin yüzde 68,5 olması, kalan yüzde 10’un hissesinin ise yüzde 31,5 oranında gerçekleşmesi, ülke nüfusunun yüzde 90’ının toplam gelirin üçte ikisini paylaşmak zorunda kaldığını, kalan yüzde 10’un ise gelirin üçte birine sahip olduğunu gösteriyor.
‘Bakan Nebati eli boş döndü’
İktidar, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan’dan sonra Mısır’a da 9 yıl ortadan sonra birinci defa bakan seviyesindeki ziyarette Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’yi Kahire’ye göndererek bu ülkeden ve İslam Kalkınma Bankası’ndan kaynak sağlama umudunu ortaya koydu. Şu ana kadar iki kere Londra’ya, bir kere Paris’e ve son olarak da ABD’de IMF’ye gönderilen Bakan Nebati, her seferinde eli boş döndü. Dış kaynak gelmediği üzere mevcut olanlar da gitmeye sürat verdi.
Bakan Nebati’nin gerçekleştireceği ziyaretle tüm sıkıntıların çözülmesini beklemek güç. Kaldı ki Bakan Nebati, misyona geldiğinden bu yana Londra’daki banka-finans yöneticileriyle, Paris’te Avrupalı yatırımcılarla bir ortaya geldi. ABD’de New York temaslarıyla global finans kurumları ve IMF ile görüşmeler yaptı. Bu temasların hiç birisinden somut bir sonuç, yeni yatırım sermayesi girişi, direkt yatırım ya da kredi imkanı çıkmadı. İngiltere ve ABD merkez bankalarıyla üç yılı aşkın müddetten bu yana swap muahedesi yapabilmek için yürütülen temaslardan da bir şey elde edilemedi.
‘İç siyasette kullanışlı dış politika’
İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği tartışmasında iktidarın sergilediği tutum, ‘iç siyasette kullanışlı yeni bir dış siyaset krizi yaratma’ planını işaret ediyor. İktidar, birinci etabını geçen hafta bloke ettiği süreçte, Beyaz Saray’dan, Biden’dan gelecek bir randevuyla ikna olup geri adım atarsa sürpriz olmaz. Ukrayna’nın NATO üyeliğini güvenlik tehdidi sayıp savaş başlatan Rusya, artık bin 300 km. sonu olan Finlandiya’nın NATO üyeliğiyle ve kuzeyden kuşatılma olasılığıyla karşı karşıya.
Şayet ‘Güvenlik Garantisi Anlaşması’ formülü devreye konulursa iktidarın veto tehdidi ve bunun üzerinden ABD, AB, NATO’yla yürüteceği müzakerelerden kazanımlar elde etme planı da boşa çıkarılabilir ve ülkemiz ismine ağır bir diplomatik hezimet olur. Ne yazık ki iktidar, en baştan tüm seçeneklerini masaya koyarak, kendisi ve Türkiye açısından hareket alanlarını tümüyle kaybetme ya da geri adım atma dışında bir seçenek bırakmadı. Diplomasi satrancında mümkün tüm ataklarını peşinen yaparak savunmasız pozisyona geldi. ABD ve NATO, İsveç ve bilhassa Finlandiya’nın üyeliği üzerine kurguladığı planın hayata geçirilmesi için ısrarlı olacaktır.
‘ABD’nin sağladığı en büyük nakdî destek’
ABD, Ukrayna savaşını tahrik edip süreci uzatarak planladığı yeni dünya ve Avrupa güvenlik tertibinin altyapısını kurguluyor. ABD Lideri Joe Biden’ın 33 milyar dolar olarak açıkladığı ABD Kongresi’nde ise 40 milyar dolara çıkartılarak kabul edilen Ukrayna’ya yardım paketi, ABD’nin bugüne kadar bir ülkeye tek seferde sağladığı en büyük nakdî takviye.
Süreç geriye dönük tahlil edildiğinde, Ukrayna’nın alana sürülmesinin perde gerisindeki asıl emelin, yıllardır NATO dışında kalmayı, 2. Dünya Savaşı sonrası, soğuk savaş periyodu de dahil bugüne kadar Rusya ile uzun kara sonlarına karşın barış içinde yaşamayı unsur edinen iki stratejik kıymetteki İskandinav ülkesinin NATO ittifakına katılmasını sağlamak, Rusya’yı kuzeyden tümüyle kuşatmak olduğu söylenebilir.
‘Yunanistan, Türkiye aleyhine teşebbüslerini sürdürmeye devam ediyor’
Yunanistan Başbakanı Kriyakos Miçotakis, ikinci sefer Beyaz Saray’a davet edilirken ABD Kongresi’nde Türkiye’yi maksat alan konuşmasının ayakta alkışlanması, Yunanistan’ın Türkiye aleyhine teşebbüslerini her vakit olduğu üzere sürdürmeye devam edeceğini ve yeni gerginlikler yaratma peşinde olduğunu gösteriyor.
Yunanistan Başbakanı’nın Türkiye’ye yönelik ağır kelamlarının ve suçlamalarının alkışlarla karşılanması, olağanlaşma sürecinin Yunanistan tarafından pervasızca baltalanmasıdır. Yunanistan’ı bu hususta cesaretlendiren, ABD ve AB’dir. Önümüzdeki süreçte Yunanistan’ın yeni tansiyon yaratma uğraşlarını yürürlüğe koyması, Ege ve Doğu Akdeniz’de yeni tahriklere girişmesi beklenmelidir. Bugünden böylesi bir durumda Türkiye’nin yalnız bırakılacağını, ABD-AB’nin Yunanistan’ın yanında yer alarak Türkiye üzerinde yeni baskılara girişeceğini öngörmekteyim.”