Euro geçen hafta 18 liranın da altına inerek 17.8 TL’ye kadar geriledi. Yoksa iktidarın dediği oldu ve “Türkiye iktisat modeli” sayesinde Türk Lirası bedel kazanmaya mı başladı? Madem o denli bu “başarıyı” neden kimse kutlamıyor?
Cevap kolay, zira TL, Euro karşısında güçlenirken dolar karşısında paha kaybetmeye devam ediyor. Dolar 18.47 TL’ye yükselerek tüm vakitlerin en yüksek düzeyini gördü. Bütün göstergeler doların TL’nin dolar karşısında bedel kazanmaya devam edeceğine işaret ediyor.
Yani “Türkiye iktisat modelinin” işe yaradığı falan yok. Modelde vaad edilenin bilakis cari açık kapanmıyor, her geçen ay daha da artıyor. Geçen yılı 14 milyar dolarlık cari açıkla kapatmıştık. Açık bu yılın birinci 7 ayında 36.5 milyar dolara yükseldi. Yıl sonunda 60 milyar doları da aşması bekleniyor. Meğer “Türkiye iktisat modeli”ne nazaran bunun karşıtının olması, ihracatın ithalattan daha süratli artması, cari açığın kapanması ve içeride döviz bollaşınca Türk Lirası’nın dolar karşısında paha kazanması gerekiyordu. Olmadı.
Öyleyse Euro neden düşüyor? Zira Euro dolar karşısında düşüyor. Euro/dolar paritesi bu yılın başında 1.15 düzeyindeydi. Olmaz denilen şey yazın oldu ve Euro / Dolar paritesi 1’in de altına indi. Orada da durmadı. Parite 1’in altına indikten sonra da düşmeye devam etti ve geçen hafta Euro dolar karşısında 0.97’in altına geriledi. Birçok uzman Euro/Dolar paritesinin 0.90’a kadar gerileyebileceğini söylüyor.
Peki Euro dolar karşısında neden düşüyor? Bunun birkaç nedeni var. En yeni ve en değerli neden, Amerikan Merkez Bankası (FED) art geriye çok yüksek faiz artırımları yapması. FED geçen hafta 75 baz puanlık bir faiz artırımı daha yaptı. Bununla bu yıl yaptığı faiz artırımlarının toplamı 300 baz puanı, yani 3 puanı buldu. Yılbaşında FED’in siyaset faizi yüzde 0-0.25 ortasındaydı. Artık yüzde 3-3.25 ortasında. Ve burada da durmayacak, faizi yüzde 4.75’e kadar yükseltecek. FED faizi neden artırıyor? Zira enflasyon Amerika’da son 40 yılın doruğuna çıktı. Siyaset faizi enflasyonla uğraşın yollarından biri (Cumhurbaşkanımız duymasın.)
Enflasyon Avrupa’da da son 40 yılın doruğunda. Avrupa Merkez Bankası da o nedenle Temmuz’da 50, Eylül’de 75 baz puanlık faiz artırımları yaptı. Lakin çok geç kaldı. FED şimdiye kadar 5 faiz artırımı yapmışken Avrupa Merkez Bankası (ECB) iki tane yapabildi. Bundan sonra da FED kadar yürekli davranamayacağını piyasalar görüyor. Euro’nun dolar karşısında paha kaybetmesinin nedenlerinden biri bu.
Avrupa Merkez Bankası neden ürkek davranıyor? Zira Güney Avrupa ülkelerinin dağ üzere borçları var. İtalya, Portekiz, Yunanistan üzere ülkelerde kamu borcu çok yüksek. (İtalya’da kamu borcunun ulusal gelire oranı yüzde 150’nin üzerine çıkmış durumda.) Bu ülkeler Almanya’ya nazaran daha yüksek faizle borçlanıyorlar. Avrupa Merkez Bankası’nın siyaset faizi arttıkça bu ülkelerin borçlanma maliyeti artacak. Bu nedenle Avrupa Merkez Bankası’nın faiz artırımlarında süratli gitmesine karşılar. Rusya-Ukrayna savaşını da bunlara ekleyelim… Avrupa Birliği Rusya’ya sert yaptırımlar koydu. Rusya da misilleme olarak Avrupa’ya verdiği doğalgazı kesti. Başta Almanya ve İtalya olmak üzere Avrupa’daki dev sanayi tesisleri doğalgazla çalışıyor. Artık gaz bulamadıkları için ya üretimi kesecekler ya da çok değerliye buldukları için ziyan edecekler. Savaş Avrupa iktisadını ağır bir sakinliğe sürüklüyor. Amerika’nın ise tuzu kuru. Savaş ona çok uzakta. Ve esasen kendi gazını kendisi üretiyor.
Euro işte bu nedenlerle dolar karşısında kıymet kaybediyor. Dolar karşısında fikir Türk Lirası karşısında da düşüyor. Nebati’den bu nedenle kutlama iletisi yok.