Tek kanallı, siyah beyaz televizyon periyodu. Şimdiki üzere değil, kim beş dakika görünse televizyonda sonraki gün tüm Türkiye bilirdi onu. Bir Cumartesi akşamıydı sanırım, 1975 olmalı, haberler ile hava durumunun akabinde başlayan müzik programında uzun saçlı, uzun burunlu, çok zayıf, gencecik biri göründü. Söylediği şarkıyı anımsayamayışım, akılda kalmazlığından değil, 14 yaşında bir çocuğun dağınık ilgisinden hissesini almamasındandı.
Evdekilerle birlikte ekrana bakmam, annemin “Sesi ne kadar hoş bu çocuğun” deyişi yüzündendir. Şu yeryüzünde ilgisinin yalnızca bana yönelik olmasını istediğim annemin (ki öyleydi) birini beğenmesi benim için çok dikkat cazip doğal. Annemin sevdiği kim ya da ne varsa ben de sevmişimdir daima. O yüzden bir de “çok da temiz yavrucak” demesiyle bir arada İlhan İrem’i o günden başlayarak daima sever oldum. Ne keyifli ki annem yanlış insan sevmemiştir, hiç yanılmadım onun sevdiklerini sevmekten. Alışılmış ki İrem’i de.
Yaşamadan anlaşılmaz
Sevmiştim ancak müziği hiç hitap etmemişti bana evvelce. Aşık olduğum (ya da o denli sandığım) sıralarda bir âlâ geldi müzikleri, sormayın. Hayal kırıklıkları, sevda, kıskançlık yaşanmadan anlaşılmayacak müziklerdi onunkiler de. Yaşaya yaşaya anlayanlardanım.
Toplumsal çalkantı yıllarında, seyahatime eşlik edemeyecek kadar hafif, kırılgan bulurdum müziğini. Sert gayret vakitleriydi, yumuşaklık kaldırır yanı yoktu seyahatimin. Uzak durdum hasebiyle. Dinleyerek duygusal bir zayıflığa kapılmanın alemi yoktu zira. Bu bana mahsus bir yanılsama değil bu ortada. Yasal Sultan Süleyman’ın, Viyana’dan gelip kendisine konser veren bir senfoni orkestrasını armağanlara boğup sonraki gün sınırdışı ettirmesinin, savaşçı yanının törpülenmesinden çekinmesiyle ilgisi olduğunu söylerler. Kanuni’ye,o vakitler haberim olsaydı, hak verirdim doğrusu.
12 Eylül felaketinin akabinde, ortada bırakılmışlık hissi, mağlubiyet duygusu, arkadaş kayıpları, yürek yakan ihanetler, kendi seçimim olmayan delirtici bir “sakinlik” ortamında “Konuşamıyorum”u dinlerken buldum kendimi. Sustuğumdan değil, konuşuyordum ancak “söylemiyordum”. Konuşmak ile söylemek farklı şeyler. Söylemeyelim diye mahpuslar, azaplar, sürgünler vardı. Konuşuyor olsak da daha çok dinler üzere yapıyorduk. Televizyonda cunta şeflerini, okulda cunta ağzını konuşan hocaları. Hakikaten, içten dinlediklerimizin sayısı çok azdı. İrem samimiyetle dinlediklerimizdendi. Onun “Konuşamıyorum”unu, yıllar sonra, cunta yıllarında “Söyleyemiyorum” diye okudu bizim nesil. “Konuşursam göz yaşlarım beni boğacaktı”yı o devir duymalıydınız bir de.
Herkesin sevdiği şarkılar
Yaptığı müziğin tipi, ismi nedir hala bilmem. Bir birçoklarını bilmem aslında. Kolay düzenekte bir müzik alıcısıyım. Artık bu türlü biri olarak müziğini beğenmiş biri olmam İrem’e haksızlık elbette. Lakin müziklerini bizim için de yazmıştı, bunu bilirim. Kolay müzikler değildi, benim üzere müzikte kolay olanların da sevebileceği müziklerdi. “İşte Hayat Yeniden Akıp Geçiyor”u dinlediğimde, hayatın akıp geçtiğini anlamıştım örneğin.
Ha, bu ortada Konuşamıyorum isimli müziğinde geçen “sazlıklardan havalanan bir ördek üzere sesin” cümlesi yüzünden neredeyse ikiye bölünmüştü müzik müellifleri, çok güzel anımsıyorum. Bir müzikte bu türlü bir kelam olur mu etrafında dönen bir tartışmaydı. Dikkate bakar mısınız? Güftenin benimseyeceği “şık” sözcükler aranırdı bir vakitler. “Bandır bandıra ye beni” ye çok süratli geçtik nitekim.
Müzisyen fakat aktivist
İşte bu süratli geçişin az öncesinde sessizliğe gömüldü İrem. Müzik, ilham işi. İlhamını kaybetti diyenler oldu, tükendi diyenler de. Tükenmiş de olsaydı o denli bir yer edinmişti ki unutulmasına imkan yoktu. Ona duyulan merak unutulmasına da fırsat vermezdi zati. Bir orta “Müziğimiz yükselişe geçti” dediler. O kadar yükseldiki romantizm, sevda çok aşağılarda kalır oldu. İrem tekrar vardı. Lakin müziyle değil, toplumsal rol paylaşımında üstlendiği aktivist yanıyla çıktı meydana bu kere. Kesin siyasi tercihleri yoktu bana sorarsanız. Kendisini “Kemalist” olarak tanımlıyordu, ancak siyasi hayatını kurucusu da olduğu Yeşil Parti’de sürdürmüştü. Kimi yayın organlarında yazdığı yazılar yüzünden davalık bile olmuştu. İrem’i dava edip, mahkum ettirenlerden biri de “Fettuş” diye kelam ettiği Fethullah Gülen’di.
Yaptığı işi önemseyen, argümanı olan insanları severim. Andante mecmuasında (2018 Eylül) bir söyleşisini okumuştum. Kendisinden kelam ederken sarfettiği “İlhan İrem’in yarım asırdır tertibin tümden dışında olması, her devirde sistemin çarklarını yürütenlerin güzeline gitmiyor” cümlesine takıldım. Bildiğim kadarıyla o harika hoş müziği dönüştürücü, devrimci, toplumsal çalkantılar yaratacak bir müzik değildi. Her periyot alıcısı olan mükemmel kesimleri vardı. Satabildikten sonra sistemin neden güzeline gitmesin? Ayrıyeten müziklerinin sistemin çarklarını yürütenlerin çıkardıkları manileri aşıp geldiğini vefatından sonra da görmedik mi? Cümlede söz edilenin “kadın göbeğinden zeytin yiyen” popçuların olduğu ortamda daima olduğu üzere kalmakta ısrar etmekle ilgili olduğunu anladım sonradan.
Gerçekten de sistem, koca bir jenerasyonu müziğiyle sürükleyen İlhan İrem’i “müziğimizin yükselişe geçtiği dönemde” öbür figürlere benzetememişti. Argümanının gerisinde “sistemin çarkı”na takılmamak için yıllarca sessiz kalarak durmuştu İrem. Kendi kelamlarıyla “samimiyetsiz insanlardan, anlamsız kalabalıklardan, insanların ürettiklerinden çok hallerle ilgilenen tanınan kültürden” uzaktı.
Bir vakitler hepimiz ismine “Konuşamıyorum” diyen bu dayanılmaz sanatçı genç sayılacak bir yaşta ayrıldı ortamızdan. Duyduğumda sahiden ancak hakikaten şoke oldum, çok lakin çok üzüldüm. İnsanın “Konuşamıyorum” dediği anlar vardır nitekim. O andayız artık.
Ölümüyle hepimizi “susturan” bu adam bize onca şarkıyı söyleten kişiydi meğer. “Sessizliğimiz” ona bir hürmet işareti olsun.
